Το εκπαιδευτικό σύστημα αποτελεί έναν από τους βασικούς πυλώνες στην δομή της κοινωνίας. Το σχολείο, από το νηπιαγωγείο μέχρι και το πανεπιστήμιο, είναι ο χώρος όπου ο άνθρωπος αποκτά γνώσεις, αναπτύσσει δεξιότητες, διερευνά τον κόσμο, χτίζει τον εαυτό του και βάζει τις βάσεις για την πραγματοποίηση των ονείρων του.
Ένας τέτοιος χώρος οφείλει να λειτουργεί δημοκρατικά, απαλλαγμένος από στερεότυπα και προκαταλήψεις. Οφείλει να δίνει ίσες ευκαιρίες σε όλους/ες τους/τις μαθητές/τριες χωρίς να επιτρέπει στις κοινωνικές και ταξικές διαφορές τους να αποτελούν τροχοπέδη στην εξέλιξή τους.
Σήμερα, το σχολείο και το εκπαιδευτικό σύστημα στο σύνολο του γενικά, δίνει την ευκαιρία να φοιτήσουν όλοι σε αυτό ισότιμα. Όμως είναι πράγματι έτσι; Και ήταν πάντα έτσι; Το ουσιαστικό ερώτημα είναι: «Είναι το σχολείο απαλλαγμένο από κοινωνικές διακρίσεις;»
Οι μαθητές του Στ΄2 αποφάσισαν να ερευνήσουν το θέμα και να απαντήσουν στο ερώτημα αυτό. Με τη βοήθεια των εκπαιδευτικών αναζήτησαν πληροφορίες σχετικά με την κατάσταση στην Ελλάδα σε ό,τι αφορά στην εκπαίδευση από το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου έως και σήμερα.
Διαπίστωσαν αρκετές ανισότητες, τόσο στο παρελθόν όσο και στο παρόν. Μέσα από τις διηγήσεις των δικών τους ανθρώπων, που έζησαν τη μαθητική τους ζωή σε προηγούμενες δεκαετίες, κατάλαβαν την αυστηρότητα/ αυταρχικότητα των εκπαιδευτικών και του σχολείου γενικότερα.
Τιμωρίες, που μερικές φορές άγγιζαν τα όρια του εξευτελισμού, ήταν στη καθημερινότητά τους σε τέτοιο βαθμό που σε όλους φαινόταν φυσιολογικό. Συνηθισμένα παραδείγματα αποτελούσαν τα χτυπήματα με το χάρακα ή τη βέργα μπροστά σε όλη την τάξη για παραδειγματισμό, τα χαστούκια στο πρόσωπο, η παραμονή σε όρθια στάση στη γωνία της αίθουσας κ.ά.
Στις πόλεις τα παιδιά είχαν σίγουρα περισσότερες ανέσεις. Στα χωριά και στα απομακρυσμένα μέρη οι μαθητές διδάσκονταν μέχρι πρόσφατα από έναν μόνο δάσκαλο για όλες τις τάξεις. Επίσης, οι καιρικές συνθήκες, είτε σε ορεινά μέρη είτε σε απομακρυσμένα νησιά ακόμα και σήμερα δημιουργούν δυσκολίες στην πρόσβαση των μαθητών στα σχολεία τους.
Ένα ακόμα εμπόδιο στην άσκηση του δικαιώματος στην εκπαίδευση αποτελεί, διαχρονικά, η κοινωνικο-οικονομική θέση της οικογένειας του μαθητή. Πολυμελείς οικογένειες, οικογένειες με χαμηλό οικονομικό επίπεδο, παιδιά προσφυγικών οικογενειών, μεταναστών, παιδιά οικογενειών που ζουν στο κοινωνικό περιθώριο (τοξικοεξαρτώμενοι γονείς, φυλακισμένοι, οικογένειες κάτω από το όριο της φτώχειας) αντιμετωπίζουν σοβαρές δυσκολίες στην εκπαίδευση. Οι δυσκολίες αυτές δεν είναι μόνο οικονομικές (παιδιά που δεν πάνε σχολείο γιατί δεν έχουν ρούχα ή σχολικά είδη) αλλά και κοινωνικές. Το σχολείο, και τα προηγούμενα χρόνια και σήμερα, αναπαράγει τα πρότυπα της κυρίαρχης κοινωνικής τάξης στην γλώσσα, την αγωγή και το ύφος. Τα παιδιά των περιθωριοποιημένων οικογενειών πολλές φορές δεν μπορούν να ακολουθήσουν το ύφος και την αγωγή που αναπαράγει και απαιτεί το σχολείο, ενώ φαίνεται να αντιμετωπίζουν δυσκολίες και στην κατανόηση του γλωσσικού επιπέδου. Οι μαθητές αυτοί συχνά εγκαταλείπουν το σχολείο μόλις ολοκληρώσουν την υποχρεωτική φοίτηση (Γυμνάσιο) ή και νωρίτερα. Επιπλέον, σε κοινωνικές ομάδες όπως οι Ρομά επικρατεί ο αναλφαβητισμός με εξαιρετικά μεγάλη ευθύνη της πολιτείας.
Η σχολική διαρροή στα προηγούμενα χρόνια είχε τις ρίζες της στην παιδική εργασία και την ανάγκη της οικογένειας για αύξηση του εισοδήματος. Παράλληλα, το εκπαιδευτικό σύστημα έβαζε σημαντικά εμπόδια στους μαθητές με τις συνεχείς προαγωγικές εξετάσεις, η αποτυχία στις οποίες συχνά οδηγούσε σε παραίτηση από το σχολείο.
Σήμερα οι κοινωνικές διακρίσεις που συναντά κανείς στο σχολείο αφορούν κυρίως το κοινωνικό επίπεδο των μαθητών. Έρευνες έχουν δείξει πως υπάρχουν εκπαιδευτικοί που, ασυνείδητα, συμπεριφέρονται διαφορετικά στους μαθητές που προέρχονται από την κυρίαρχη αστική τάξη σε σχέση με εκείνους που προέρχονται από οικογένειες χαμηλότερου κοινωνικού επιπέδου. Οι δεύτεροι συχνά αντιμετωπίζονται με καχυποψία από τους εκπαιδευτικούς, οι οποίοι αναπαράγοντας στερεότυπα και προκαταλήψεις ασυνείδητα, διαφοροποιούν την συμπεριφορά τους και τις προσδοκίες τους σε σχέση με αυτούς τους μαθητές. Έτσι, δημιουργείται ένα αρνητικό σχολικό κλίμα, το οποίο εμποδίζει την ένταξη των μαθητών αυτών στο σχολικό περιβάλλον και την άρτια ανάπτυξη των όποιων δυνατοτήτων τους.
Μέσα στο πέρασμα των χρόνων έχει γίνει μεγάλη πρόοδος, ώστε όλα τα παιδιά να απολαμβάνουν ισότιμα το δικαίωμά τους στην εκπαίδευση. Έχουν αρθεί σημαντικά εμπόδια όπως η παιδική εργασία, η δυσκολία στην πρόσβαση στη σχολική μονάδα ακόμα και η αντίληψη πως τα παιδιά φτωχών οικογενειών δεν είναι αρκετά «ικανά» και «έξυπνα» για να λάβουν σχολική και ακαδημαϊκή μόρφωση. Σίγουρα το κράτος και η κοινωνία έχουν κάνει άλματα σε αυτό τον τομέα. Ωστόσο, εντοπίζονται ακόμα διακρίσεις στο σχολείο που σχετίζονται με την κοινωνική τάξη των μαθητών. Για να προχωρήσουμε ακόμα περισσότερο σε ένα σχολείο δημοκρατικό και δίκαιο για όλους, οι διακρίσεις αυτές πρέπει να εξαλειφθούν. Με συνεχή επιμορφωτικά προγράμματα για τους εκπαιδευτικούς, τους γονείς και τους μαθητές, με υποστήριξη από ειδικούς επιστήμονες, κοινωνικούς λειτουργούς και ψυχολόγους, με την ένταξη στο σχολικό πρόγραμμα προγραμμάτων διδασκαλίας των ανθρωπίνων δικαιωμάτων οι κοινωνικές διακρίσεις κάποια μέρα θα ανήκουν στην ιστορία.